หอศิลป์ ทวี รัชนีกร ก่อตั้งในปี พ.ศ. 2550 โดยศิลปินแห่งชาติ ทวี รัชนีกร ในสาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) ในปี พ.ศ.2548 มีวัตถุประสงค์เพื่อจัดแสดงผลงานศิลป์ในประเภทต่างๆ ประกอบด้วยผลงานจิตรกรรม ประติมากรรม สื่อผสม และเทคนิคผสม นอกจากจัดผลงานแสดงดังกล่าวแล้วยังมีการจัดกิจกรรมต่างๆ สำหรับเยาวชน นักเรียน นักศึกษา อาทิ การประกวดวาดภาพ การจัดเสวนา หรือการบรรยายทางศิลปะ นอกจากนี้ยังมีอาคารเล็กที่จัดแสดงผลงานวาดเส้นเทคนิคผสม ชั้นบนเป็นห้องสมุดที่มีหนังสือศิลปะไว้บริการ

สวนสัตว์นครราชสีมา สวนสัตว์ลำดับที่ ๔ ในองค์การสวนสัตว์ในพระบรมราชูปถัมภ์ สังกัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจัดตั้งขึ้นตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๓๒ ในสมัย พลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นนายกรัฐมนตรีภายใต้ชื่อ “โครงการสวนสัตว์นครราชสีมา” จนกระทั่งมีพิธี เปิดอย่างเป็นทางการ เมื่อวันที่ ๑๔ ธันวาคม ๒๕๓๙ โดยมี พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ เป็นประธานในพิธี และใช้ชื่อว่า “สวนสัตว์นครราชสีมา” เป็นต้นมา สวนสัตว์นครราชสีมาจัดเป็นสถานที่พักผ่อนเชิงนิเวศของประชาชน เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องสัตว์ป่าและธรรมชาติศึกษาของเยาวชนที่มีความทันสมัยตามมาตรฐานการสวนสัตว์ให้มีคุณภาพในระดับสากล ภายใต้นิยาม “ท่องเที่ยว เรียนรู้ สู่ธรรมชาติ”

อุทยานประวัติศาสตร์พิมาย ตั้งอยู่ตำบลในเมือง อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา ห่างจากตัวจังหวัดนครราชสีมาไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ระยะทางประมาณ 60 กิโลเมตร มีพื้นที่รับผิดชอบราว 2,658 ไร่ ครอบคลุมพื้นที่สำคัญของเมืองพิมายในอดีต ด้านทิศเหนือและตะวันออกจรดแม่น้ำมูล ทิศตะวันตกจรดลำจักราช และด้านทิศใต้ครอบคลุมสุดเขตบารายด้านทิศใต้
กรมศิลปากรได้ดำเนินการอนุรักษ์มรดกทางศิลปวัฒนธรรมแห่งนี้ โดยดำเนินการประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานเมืองพิมายในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 53 ตอนที่ 38 ลงวันที่ 27 กันยายน พ.ศ.2479 และได้ดำเนินการบูรณะปราสาทหินพิมายครั้งใหญ่ ระหว่าง พ.ศ.2507– 2512 โดยกรมศิลปากรร่วมกับรัฐบาลฝรั่งเศส ทำการบูรณะปราสาทประธานด้วยเทคนิค “อนัสติโลซีส” (ANASTYLOSIS) คือ การนำชิ้นส่วนต่างๆ ของตัวปราสาทประกอบเข้าด้วยกันตามหลักวิชาการและนำกลับเข้าสู่ตำแหน่งเดิม รวมทั้งได้บูรณะโบราณสถานในเมืองพิมายอย่างต่อเนื่อง ต่อมากรมศิลปากรจึงได้จัดตั้งโครงการอุทยานประวัติศาสตร์ พิมายขึ้น และดำเนินการบูรณะปรับปรุงโบราณสถานอื่นๆ ที่สำคัญจนแล้วเสร็จ และมีพิธีเปิดอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 12 เมษายน พ.ศ.2532 โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เสด็จพระราชดำเนินเป็นองค์ประธาน

มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี มีภารกิจหลักสำคัญประการหนึ่งคือ ภารกิจด้านทะนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรมของชาติและท้องถิ่น ในการบริหารจัดการให้เป็นไปตามภารกิจด้านทะนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งศิลปะและวัฒนธรรมของชุมชน สังคม ระดับท้องถิ่นของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ระดับชาติ และระดับนานาชาติ  
ห้องไทยศึกษานิทัศน์และวัฒนธรรมอาเซียน (เดิมชื่อห้องไทยศึกษานิทัศน์) เริ่มดำเนินการเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๖ เป็นห้องปฏิบัติการทางมานุษยวิทยาของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี (มทส.) การสะสมรวบรวมและจัดแสดงวัสดุทางวัฒนธรรมทั้งหมด เป็นความสนใจทางวิชาการและความประทับใจ ส่วนตัวของ อาจารย์สุริยา สมุทคุปติ์ ที่มีต่อวัฒนธรรมพื้นบ้านของอีสาน มีการเผยแพร่องค์ความรู้ทางวิชาการด้านศิลปะและวัฒนธรรม และภูมิปัญญา วัฒนธรรมอาเซียน รวมถึงการศึกษาวิจัยเพื่อการเรียนการสอนวิชาในหมวดวิชาศึกษาทั่วไป เป็นแหล่งการเรียนรู้ที่นักเรียน นักศึกษา และบุคคลทั่วไปที่มีความสนใจต่อวิธีคิดของคนพื้นถิ่นให้ความสำคัญกับคนท้องถิ่นในฐานะที่เขาเป็นนักประดิษฐ์เทคโนโลยีที่สอดคล้องกับระบบนิเวศและระบบวัฒนธรรม วิธีคิดเหล่านี้เป็นต้นแบบให้กับนักประดิษฐ์รุ่นใหม่สำหรับการพัฒนธรรมเทคโนโลยีที่เหมาะสมต่อสังคมในอนาคตและเพื่อให้สอดคล้องกับภารกิจของมหาวิทยาลัย
“ห้องปฏิบัติการทางมานุษยวิทยา คือ ห้องเรียนรูปแบบหนึ่งผมนำวัสดุต่าง ๆ ที่ชาวชนบทอีสานใช้ในแต่ละช่วงฤดูกาลมาประกอบการเรียนรการสอน โดยชี้ให้นักศึกษาเห็นว่า ถ้าเราเข้าใจคน พฤติกรรมและความคิดของคนโดยเฉพาะคนทำวัสดุอุปกรณ์ทางวัฒนธรรมต่าง ๆ ทำไมเขาต้องใช้ ต้องทำ ต้องออกแบบรูปทรงอย่างนั้น วัตถุประสงค์ของเขาในการใช้งาน ประกายความคิดเหล่านี้จะทำให้เราเข้าใจคน ความคิดคน นั้นคือเราเข้าใจเทคโนโลยีจากความเข้าใจวัฒนธรรมที่เขาคิดและปรับเปลี่ยนมา” (สุริยา สมุทคุปติ์,๒๕๕๘:๑๑๙)
การจัดแสดงนิทรรศการถาวรด้วยกัน ๘ โซน ประกอบด้วย
“ที่นี่อีสาน หรือ หม่องหนี่อีสาน, เฮ็ดอยู่เฮ็ดกิน, เฮ็ดเฮือนเฮ็ดชาน, ห้องพระยากำธรพายัพทิศ, นุ่งฝ้ายห่มไหม, สังคมวัฒนธรรมอาเซียน, บันเทิงเริงเล่น หรือ หม่วนซืนโฮแซว, ทำบุญไหว้ผี หรือ เฮ็ดบุญทำทาน”
และให้ความสำคัญต่อการจัดนิทรรศการหมุนเวียน ๔ ชุด ตามหัวข้อการศึกษาวิจัย เช่น นิทรรศการว่าวไทยว่ายฟ้า นิทรรศการภูมิปัญญา และเทคโนโลยีในวัฒนธรรมข้าว นิทรรศการกับดักจักสาน และนิทรรศการระหัดวิดน้ำลำตะคอง เป็นต้น

ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าห้วยกุ่ม จังหวัดชัยภูมิ เป็นหน่วยงานสังกัดส่วนอนุรักษ์สัตว์ป่า สำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 7 (นครราชสีมา) กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ตั้งอยู่ในท้องที่ตำบลหนองโพนงาม อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ มีบทบาทหน้าที่ในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ให้ความรู้เรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ โดยผ่านกิจกรรมต่ง ๆ เช่น การจัดกิจกรรมค่ายเยาวชนเพื่อการอนุรักษ์ ทั้งภายในและภายนอกหน่วยงาน การประชาสัมพันธ์ในโรงเรียนและหมู่บ้าน การประชาสัมพันธ์ทางวิทยุกระจายเสียง การผลิตสื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ ทั้งจดหมายข่าว และวารสาร เป็นต้น ทั้งนี้มุ้งเน้นเป้าหมายการประชาสัมพันธ์ในพื้นที่รอบแนวเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าภูเขียว เขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าผาผึ้ง สถานศึกษา หน่วยงานราชการและเอกชนในท้องที่จังหวัดชัยภูมิก่อนเป็นอันดับแรก

จากคำถาม… “บ้านขี้เหล็กใหญ่…เกิดขึ้นเมื่อใด? คนบ้านขี้เหล็กใหญ่อพยพมาจากเวียงจันทน์ พร้อมเจ้าพ่อพญาแล จริงหรือไม่? ใคร…เป็นคนตั้งบ้านขี้เหล็กใหญ่?
จากการศึกษาข้อมูลร่วมกัน ของทีมนักมานุษยวิทยาเดินดินบ้านขี้เหล็กใหญ่-ชัยภูมิ และศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) ผ่านโครงการศึกษาและประยุกต์ใช้เครื่องมือทางมานุษยวิทยาเพื่อพัฒนา พิพิธภัณฑ์มีชีวิตของชุมชนบ้านขี้เหล็กใหญ่ ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ชัยภูมิ เมื่อเดือนกันยายน 2555-สิงหาคม 2556 ได้คำตอบและเรื่องราวที่หลากหลายแง่มุมเกี่ยวกับประวัติบ้านขี้เหล็กใหญ่ ที่มีคำเล่าลือว่า “บ้านเจ้าบ้านนาย” เป็นหมู่บ้านที่มีการอนุรักษ์วัฒนธรรม ประเพณีอันดีงามไว้มากมาย อีกทั้งผู้คนในชุมชนมีความสามัคคี ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน มีระเบียบวินัยในการทำงานและการใช้ชีวิตประจำวัน มีความช่วยเหลือเกื้อกูล เมตตา เอื้ออารี ส่วนผู้ใหญ่ในหมู่บ้านจะให้ความเอ็นดู แนะนำสั่งสอนผู้ที่มีอายุน้อยกว่า จึงได้รับความเชื่อถือ ศรัทธา เป็นความงดงามที่สะสมต่อกันมาเป็นเวลาหลายปี
วัดบ้านขี้เหล็กใหญ่” หรือ “วัดบริบูรณ์” ไม่มีหลักฐานการก่อตั้งวัด ว่ามีการสร้างวัดเมื่อใด มีเรื่องเล่าที่พูดต่อๆ กันมาภายในชุมชนว่าครั้งแรกของการตั้งบ้านขี้เหล็กใหญ่ มีการสันนิษฐานว่า หลวงปู่ไก่ สมัยนั้นบวชเป็นพระแล้วนำพาคาราวานผู้คนมานอนใต้ต้นมะขามใหญ่บริเวณวัดใน เบื้องต้น แต่ไม่สามารถนอนได้ เลยมานอนใต้ต้นขี้เหล็กใหญ่ต้นหนึ่ง พอตื่นมาเห็นสภาพพื้นที่โดยรอบเป็นชัยภูมิที่ดี เหมาะแก่การตั้งถิ่นฐานก็เลยตกลงตั้งรกรากอาศัย ตั้งเป็นบ้านขี้เหล็กใหญ่ขึ้นมา
นอกจากเรื่องเล่า หรือความเชื่อดั้งเดิมของชุมชนแล้วยังมีคำสันนิษฐานว่าบ้านขี้เหล็กใหญ่ มีการตั้งชื่อมาจากการเป็นชุมชนที่เป็นกองกำลังสำคัญของเจ้าพ่อพญาแล จึงมีการหลอมและตีเหล็กเพื่อใช้ทำดาบและอุปกรณ์ในการทำศึก ทำให้มีเศษเหล็กมาก จึงเรียกว่า “บ้านขี้เหล็ก” จากข้อสังเกตของการศึกษาวิจัยตามโครงการศึกษาของทีมนักมานุษยวิทยาเดินดินบ้านขี้เหล็กใหญ่-ชัยภูมิ พบว่า บ้านขี้เหล็กใหญ่มีการก่อตั้งบ้านเรือนในยุคสมัยใดไม่สามารถระบุได้ชัดเจน แต่สามารถสรุปในเบื้องต้นได้ว่า บ้านขี้เหล็กใหญ่มีการตั้งบ้านเรือนก่อนที่เจ้าพ่อพญาแลจะอพยพมาอยู่ที่โนนน้ำอ้อม เป็นหมู่บ้านที่มีผู้คนอยู่แล้วพอสมควร ซึ่งสังเกตได้จากผังเครือญาติและเรื่องเล่าที่ถ่ายทอดกันมาในของหลายๆตระกูล โดยเฉพาะคำบอกเล่าของลูกหลานตระกูล “ดิเรกโภค” ที่รวบรวมคำบอกเล่าของ ย่าดี ดิโรกโภค ภรรยาของปู่หมา ดิเรกโภค ซึ่งปู่หมาเสียชีวิตเมื่อปี พ.ศ.2504 และจากหลักฐานทะเบียนบ้าน พ.ศ.2599 ระบุว่าปู่หมา ดิเรกโภค เกิด พ.ศ.2423 ครั้งปู่หมาเป็นเด็กประมาณ 11-12 ปี เคยปรนนิบัติหลวงปู่ไก่ซึ่งชราภาพ อายุประมาณ 80 ปี แสดงว่าหลวงปู่ไก่ น่าจะเกิดช่วง พ.ศ.2350-2354 โดยประมาณ และเมื่อเทียบกับช่วงเวลาที่เจ้าพ่อพญาแลเป็น “พระภักดีชุมพลปกครองเมืองไชยภูมิ์” จะอยู่ในช่วงปี พ.ศ.2360-2369 ซึ่งตรงกับคำบอกเล่าของคนเฒ่าคนแก่ที่เล่าสืบต่อกันมาว่า หลวงปู่เผือก เป็นคนยุคเจ้าพ่อพญาแล มาจากเวียงจันทร์พร้อมเจ้าพ่อพญาแล ซึ่ง “หลวงปู่ไก่” เป็นคนตั้งบ้านขี้เหล็กใหญ่ หากลองเทียบช่วงเวลาแล้วจะพบว่า หลวงปู่ไก่ น่าจะอยู่บ้านขี้เหล็กใหญ่มาก่อนหน้าที่เจ้าพ่อพญาแลจะมาตั้งถิ่นฐานที่โนนน้ำอ้อม

พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติจัดการน้ำชุมชน เป็นหนึ่งในโครงการตามแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่ช่วยให้ประชาชนรอดพ้นจากปัญหาขาดแคลนน้ำกินน้ำใช้

ชุมชนบ้านม่วงชุม ตำบลครึ่ง อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย ในอดีตชุมชนแห่งนี้มีปัญหาคลาดแคลนน้ำ เนื่องจากป่าไม้กว่า 3,720 ไร่ ถูกทำลายจนกลายเป็นภูเขาหัวโล้น แม้จะมีอ่างเก็บน้ำชุมชนแต่ไม่สามารถสำรองน้ำเอาไว้ใช้ได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ เนื่องจากไม่มีต้นไม้ดูดซับน้ำ น้ำจึงพัดพาตะกอนดินมาทับถมจนอ่างเก็บน้ำตื้นเขิน และไหลลงสู่แม่น้ำอิงอย่างรวดเร็ว

ปัญหาความเดือดร้อนที่สะสมมายาวนานกว่า 20 ปี ทำให้ชาวบ้านในชุมชนตระหนักถึงปัญหาและหันมาช่วยกันอนุรักษ์ป่าต้นน้ำ โดยการปลูกต้นไม้ปีละ 1,500 ต้น ตั้งแต่ปี 2543 แต่พบว่าน้ำยังไม่เพียงพอต่อความต้องการใช้งาน

อ่านเพิ่มได้ที่นี่

พิพิธภัณฑ์วัดกลาง สร้างเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2525 ตั้งอยู่ภายในอาณาบริเวณของวัดกลาง อ.เมือง จ.กาฬสินธุ์ อาคารจัดแสดงเป็นอาคาร 2 ชั้นคอนกรีตเสริมเหล็กยกพื้น ชั้นล่างจัดแสดงโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก เช่น พระพุทธรูป เทวรูปลักษณะต่าง ๆ เครื่องปั้นดินเผาศิลปะร่วมสมัยกับบ้านเชียง ปิ่นโตเขินแบบพม่า กรรไกร มีด ขันน้ำ พานรอง กระต่ายขูดมะพร้าว กระดิ่งคล้องช้าง บานประตูไม้แกะสลักขนาดใหญ่ และเครื่องมือเครื่องใช้ที่เป็นของเก่าอีกจำนวนมาก ส่วนชั้นบนของอาคารเป็นที่เก็บเอกสาร หนังสือ พระไตรปิฎก ที่สำคัญคือตู้ลายรดน้ำซึ่งเป็นตู้ที่ใช้เก็บคัมภีร์โบราณ